یکی از ابزارهای نوین سرمایه گذاری به شکل ورقه بهادار است که به قصد پیروی از یک شاخص معین و یاسبدی از دارایی های متنوع طراحی شده است. در واقع نوعی صندوق سرمایه گذاری مشترک می باشد که همانند سهام قابلیت معامله در طول روز را دارا می باشد. سرمایه گذران میتوانند با خرید سهام صندوقهای قابل معامله (ETF) به نوعی درسبد متنوعی ازدارایی های مالی( سهام و اوراق مشارکت و…)سرمایه گذاری نمایند که همانند سهام شرکتهای بورسی درطول روز امکان خرید وفروش آن وجوددارد.
صندوقهای قابل معامله یکی از پرطرفدارترین ابزارهای مالی می باشند که از ژانویه ۱۹۹۳ در آمریکا با معرفی SPDR آغاز شد که در بازارهای جهانی تا کنون از رشد فزاینده های برخوردار بوده است. به گونه ای که تا پایان سال ۲۰۱۲ تعداد ۳۳۲۹ صندوق قابل معامله در سطح جهان ایجاد گردیده که داراییهای تحت مدیریت آنها ۱۷۵۶ میلیارد می باشد.(۱) آمریکا با ۱۲۱۴ میلیارد دلار رتبه اول و به ترتیب اروپا با ۳۳۳ میلیارد دلار و آسیا واقیانوسیه با ۱۳۶ میلیارد دلار وسایر نقاط جهان با ۷۳ میلیارد دلار رتبه های بعدی را دارا می باشند.
بر اساس تحقیقات Deutsche Bank تا پایان ۲۰۱۳ با رشد ۲۳% میزان داراییهای تحت مدیریت ETFs در جهان به بیش از ۲۲۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
نمودار زیر روند رشد این نوع صندوقها را از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۲ نمایش می دهد.
در ابتدا این صندوقها عمدتا مورد توجه سرمایه گذاران نهادی شامل مدیران صندوقهای فعال ، غیرفعال وصندوقهای پوشش ریسک بودند. اما در سالهای اخیر بویژه در ایالات متحده آمریکا مورد توجه سرمایه گذاران خرد نیز قرار گرفته است.
در ایران نیز صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله در بورس یا فرابورس (ETF) به دنبال تجرب? شش سال? صندوقهای سرمایهگذاری در اوراق بهادار (Mutual Fund) به عنوان یک نهاد و ابزار مالی جدید طراحی و مقررات آن تدوین شده‌است. بر اساس مقررات مصوب، در حال حاضر امکان راه‌اندازی سه نوع صندوق سرمایهگذاری قابل معامل? در سهام، در اوراق بهادار با درآمد ثابت و مختلط وجود دارد.
اولین صندوق ETF در ایران همزمان با سالگرد تاسیس فرابورس مورداستقبال گسترده سرمایه گذاران قرار گرفت بگونه ای که در همان ساعات ابتدایی پذیره نویسی ۱۷ میلیارد تومان فروخته شد. هم اکنون نیز تعداد صندوق های قابل معامله ای که در حال ثبت و پذیره نویسی هستند رو به افزایش است .
در سال های گذشته صندوق های مشترک دربازار سرمایه راه اندازی شدند که قابل‌معامله در بورس نبودند، در این صندوقها ازطریق عاملان ثبت و فروش، واحدها صادر و ابطال می‌شد که مهمترین مشکل برای سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به خرید واحدها، حضور فیزیکی در شعبه‌های منتخب یک کارگزاری یا بانک برای خرید یا ابطال واحدها بود. به این ترتیب در شرایطی که یک فرد در چند صندوق سرمایه گذاری کرده باشد باید دائما به شرکت های کارگزاری یا بانکها مراجعه کند. اما با وجود صندوقهای قابل معامله سرمایه‌گذار می‌تواند از طریق شبکه کارگزاری وسامانه آنلاین معاملات مثل سهام، واحدهای صندوق را خرید و فروش کند.
ETFها گرچه مانند صندوق های سرمایه گذاری معمولی هستند ولی مانند یک سهم در بازار سرمایه معامله و قیمت آن در نتیجه ی عرضه و تقاضا مشخص می شود. بعبارت دیگر تفاوت اصلی ساختار ETFها با صندوقهای سرمایهگذاری موجود، ایجاد نقدشوندگی با بهره‌گیری از پتانسیل بازار سهام است. درETFها رکن ضامن نقدشوندگی حذف شده و رکن جدیدی به عنوان بازارگردان ، زمینه نقدشوندگی واحدهای سرمایهگذاری ETF را در بازار بورس یا فرابورس را فراهم می‌نماید.
این صندوقها تلفیقی از مزایای صندوقهای سرمایه گذاری وسهام را همزمان دارا می باشد.مزایایی همچون وجود مدیریت تخصصی، دسترسی آسان ، نقدشوندگی بالا و معاملات پرسرعت ازویژگیهای این ابزار نوین بازار سرمایه محسوب میشوند. شفافیت بالا نسبت به سایر صندوق های سرمایه گذاری مشترک و انتشارخالص ارزش روزدارایی های صندوق بصورت لحظه ای از دیگر مزایای این صندوقهاست. مقاطع زمانی محاسبه ارزش خالص دارایی ها، قیمت صدور، ابطال و خالص ارزش آماری هر واحد سرمایه گذاری به این صورت است که در روزهای معاملاتی از ساعت ابتدایی معاملات بورس حداکثر هر دو دقیقه یکبار تا پایان معاملات روزانه و همچنین در پایان آن روز، اعلام خواهد شد. همچنین کارمزد خرید و فروش در صندوق های سرمایه گذاری در سهام حدود ? درصد می باشد. حال آنکه کارمزد مزبور در خرید و فروش سهام حدودا معادل ??? درصد است. کاربران سامانه های معاملاتی آنلاین نیز می توانند به سادگی از طریق این سامانه ها نسبت به خرید و فروش نماد این صندوق ها اقدام کنند.
بطور کلی مزایای صندوق ها به شرح زیر می باشند:
۱-امکان معامله مانند یک سهام:
یکی از مهمترین مزایای این نوع صندوقها امکان قابلیت معامله مانند یک سهام در طول روز می باشد که سرمایه گذاران می توانند در طول روز بارها خرید وفروش برروی آن انجام دهند واز همه تکنیکهای رایج در معاملات سهام برای این نوع صندوقها نیز استفاده نمایند.
۲- امکان سرمایه گذاری در یک پرتفوی تنوع سازی شده:
هدف از تشکیل صندوق ، جمع آوری سرمایه از سرمایه گذاران وتشکیل سبدی از دارایی ها و مدیریت این سبد می باشد. این صندوقها با بهره گیری از مدیران مجرب و متخصص در پی ایجاد یک پرتفوی بهینه از دارایی ها است تا با پذیرش کمترین ریسک به بیشترین بازدهی ممکن دست یابد. سرمایه گذاران می توانند حتی با سرمایه اندک از ویژگیهای یک پرتفوی متنوع استفاده نمایند.
۳-کارآیی مالیاتی:
همچنین به استناد مفاد تبصره ۱ ماده ۷ “قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید در راستای تسهیل اجرای سیاستهای کلی اصل۴۴ قانون اساسی “بابت نقل و انتقال واحدهای سرمایهگذاری انواع صندوقهای سرمایه گذاری قابل معامله و صدور و ابطال آنها هیچگونه مالیاتی اخذ نمی گردد.
۴-کاهش هزینه سرانه هر سرمایه گذار:
صندوق ازجانب سرمایه گذاران کلیه امور مربوط از قبیل هزینه بکارگیری نیروی متخصص وگردآوری وتحلیل اطلاعات وگزینش سبد بهینه و همچنین کلیه امور اجرایی از قبیل دریافت سود سهام و کوپن اوراق بهادار را انجام می دهد. لذا کلیه هزینه های مربوطه بین سرمایه گذاران تقسیم شده و سرانه هزینه هر سرمایه گذار کاهش می یابد.
۵-شفافیت بیشتر:
NAV هر سهم برای صندوقهای قابل معامله در طول ساعات معاملاتی حداکثر هر دودقیقه یکبار وهمچنین در پایان روز بروز می شود که در مقایسه با صندوقهای سرمایه گذاری مشترک که فقط یکبار رد پایان روز NAV آنها بروز میشوند ، دارای شفافیت بیشتری هستند.
همچنین قیمت معاملاتی سهام بسیاری از شرکتهای سرمایهگذاری بسیار کمتر یا بیشتر از خالص ارزش دارایی آنهاست، اما ETF ها این مشکل را برطرف می‌کنند و به شرکتهای سرمایه گذاری کمک می‌کند که خالص ارزش دارایی را به روش ETF ها محاسبه کند که شفافیت بیشتری دارد.
۶- امکان نقد شوندگی بالا ومشارکت بازارگردانها:
با توجه به امکان خرید وفروش مانند سهام ، سرمایه گذاران در طول ساعات معاملاتی میتوانند سهام خود را فروخته ونهایتا ۳ روز کاری بعد وجه مورد نظر قابل دسترس خواهد بود. در حالی که درصندوقهای سرمایه گذاری مشترک با توجه به فرآیند ابطال که نیاز به مراجعه حضوری وتکمیل درخواست ابطال دارد ممکن است دسترسی به وجه نقد تا ۷روز به طول بینجامد.
همچنین می توان بیان نمود که با مشارکت بازار گردانها این نوع اوراق نسبت به سهام عادی از ریسک نقد شوندگی کمتری برخوردارند.بازار گردانها یکی از ارکانهای این نوع صندوقها می باشند که کمک بسزایی در رفع موانع گره های معاملاتی و صف های طویل خرید وفروش می نمایند که قابلیت نقدینگی را بشدت افزایش می دهند.
۷- ارزان تر بودن آنها نسبت به صندوقهای سرمایه گذاری:
با توجه به اینکه ارزش اسمی هر واحد۱۰۰۰۰ریال تعیین می گردد، لذا این امکان را فراهم می نماید تا با مبالغ کمتر نیز سهام این صندوقها را نیز خریداری نمود.
۸- مناسب هم برای سرمایه گذاری کوتاه مدت و هم برای سرمایه گذاری بلند مدت :
با توجه به اینکه مانند یک سهام قابلیت معامله ونقدینگی بالادر طول روز را دارا میباشد وهمچنین انعطاف پذیری قیمتها در طول روز وامکان استفاده از همه تکنیکهای رایج در معاملات سهام ، برای سرمایه گذاران با دید کوتاه مدت نیز مناسب می باشد.
لازم به ذکر است که هدف از تشکیل چنین صندوقهایی سرمایه گذاری در ترکیبی بهینه از دارایی های متنوع جهت دستیابی به بالاترین بازدهی ممکن وبا پذیرش کمترین ریسک در میان مدت وبلند مدت می باشد. لذا خرید این نوع اوراق نیز به سرمایه گذاران با دید بلند مدت توصیه میشود. بطوریکه این نوع صندوقها درجهان مورد استقبال گسترده جهت طرحهای بازنشستگی وسرمایه گذاری بلندمدت قرارگرفته است.
